Ziekte en dood worden in onze samenleving vaak verstopt. Thuis en op school. Op welke leeftijd praat je daar met kinderen over en hoe verloopt hun rouwproces? Manu Keirse, dé expert inzake rouwverwerking en verlies, legt uit hoe rouw en verwerking verlopen bij kinderen.
Hoe rouwt een kind?
Een kind rouwt gedeeltelijk anders dan een volwassene. Soms is het in eerste instantie bezorgd om zijn eigen behoeften, zoals ‘Wie brengt me nu naar de muziekschool?’. Soms stelt het zijn rouwen weken of maanden uit tot het zich veilig genoeg voelt om zijn verdriet te uiten. Geen van beide zijn een teken van gevoelloosheid.
Hoewel elk kind volgens zijn eigen persoonlijkheid en ontwikkeling anders reageert, zijn er toch enkele kenmerken per leeftijd.
Kinderen tot 3 jaar
voelen duidelijk dat er iets mis is, maar kunnen dat niet verwoorden. Sommigen huilen, anderen worden uitbundig, nog anderen trekken zich terug. Het is voor ouders moeilijk om uit te leggen dat dood zijn iets anders is dan slapen of op reis gaan.
3- tot 5-jarigen
zijn ontredderd. Ze beseffen het verlies wel, maar denken nog altijd dat de dood iets tijdelijks is. Als de overledene niet terugkomt, kan woede een manier van rouwen zijn. Voor altijd en nooit meer zijn begrippen die de kinderen moeilijk kunnen vatten. Ze hebben meer dan ooit nood aan een vertrouwde omgeving en een vast ritme.
6- tot 9-jarigen
beseffen stilaan dat de dood onomkeerbaar is en dat ze zelf ook kunnen doodgaan. Ze kunnen zich daardoor onveilig voelen. Deze kinderen zijn nog sterk afhankelijk van hun omgeving. Laat ze voelen dat je nabij bent.
10- tot 12-jarigen
willen vaak bij het stervensproces en de begrafenis zijn. Soms beschermen ze anderen en onderdrukken ze hun eigen pijn en verdriet. Tieners hebben vaak hulp nodig om hun gevoelens te uiten.
13- tot 18-jarigen
willen het liefst zelfstandig leven maar zoeken tegelijkertijd veiligheid en bescherming. Ze praten niet gemakkelijk over hun gevoelens met een volwassene. Wel met hun vrienden. Maar die weten ook niet altijd hoe je met iemands verdriet kan omgaan.
Als ik bij jou mijn verdriet en pijn
niet mag onthullen, bij wie dan wel?
Het rouwproces
Rouwen bestaat hoofdzakelijk uit 4 taken die iedereen moet doorlopen om een verlies echt te verwerken. Sommige kinderen rouwen niet op het moment zelf en beginnen pas later na een schijnbaar onbelangrijk incident hun verdriet te verwerken. Rouwen gebeurt niet vanzelf. Het is werken. Daarom spreken specialisten van rouwarbeid.
1. Het verlies onder ogen zien
2. De pijn van het verlies ervaren
Vaak probeert men kinderen en jongeren te beschermen voor de realiteit. Dat maakt verwerken moeilijk. Kinderen in rouw hebben behoefte aan aandacht, liefde en veiligheid, een klimaat waarin ze hun verlies onder ogen durven te zien. Maar ze hebben ook behoefte aan duidelijke informatie over wat er is gebeurd en de concrete omstandigheden.
Kinderen zijn flexibeler dan wij denken. Durf de woorden ‘dood’, ‘voor altijd’ en ‘nooit meer’ te gebruiken. Zeg nooit tegen je kind dat de overledene slaapt. Iemand die slaapt, kan wakker worden. Bovendien kan je kind de angst ontwikkelen om te gaan slapen, bang om nooit meer wakker worden.
De confrontatie met de werkelijkheid is belangrijk om de realiteit onder ogen te kunnen zien. Een koekje of “Huil maar niet meer” helpen niemand. Om je kind te steunen moet je vragen uitlokken en ze in begrijpelijke taal beantwoorden.
Ouders en opvoeders willen kinderen behoeden voor pijn. De omgeving voelt zich bovendien oncomfortabel als iemand verdriet uit en probeert het toe te dekken. Maar als kinderen de pijn niet voelen, komt die vaak op een later moment terug in de vorm van een psychosomatische klacht (hoofdpijn, slapeloosheid) of van afwijkend gedrag (plotse onverklaarbare agressie, slechte schoolresultaten).
Wie met de dood wordt geconfronteerd, moet door de pijn heen. Alles wat dat proces onderdrukt, verlengt het. Iemand die rouwt is overigens niet de hele tijd verdrietig. Er zijn periodes van hevige angst en verdriet, afgewisseld met momenten dat het beter gaat. Uit die goede tijden kan men echter niet afleiden dat iemand over het verlies heen is. Helpen is het onderwerp durven aan te raken en duidelijk maken dat golven van verdriet, moeheid, gebrekkige concentratie, boosheid en schuldgevoelens normale reacties zijn.
3. Aanpassen aan het leven zonder de overledene
4. Opnieuw leren genieten van het leven en herinneringen levendig bewaren
Het is niet altijd makkelijk om de draad weer op te pikken. Als iemand sterft, gaat men soms de dode idealiseren. Als het rouwproces normaal verloopt, komt er stilaan weer een realistisch beeld in de plaats met goede en slechte(re) kanten. Helpen is steeds opnieuw luisteren naar het verhaal. Door te ‘verhalen over’ kom je ‘op verhaal’ in het leven.
Sommigen denken de dode oneer aan te doen door te investeren in andere relaties. Of ze laten zich afschrikken door het feit dat ook die nieuwe relaties kunnen eindigen in afscheid en verdriet. Sommigen vinden het verlies zo pijnlijk dat ze zich nooit meer emotioneel willen binden. Zo willen kinderen bijvoorbeeld geen vriendje meer hebben en trekken ze zich eenzaam terug. Deze vierde taak is voor velen de moeilijkste om te vervullen.
Denk niet dat je je kind spaart door het overal van weg te houden. Kinderen hebben hele lange voelsprieten en voelen dat er iets gaande is.
Je kind voelt jouw verdriet. Het gaat op zijn/haar beurt jou ook willen sparen en zich op de achtergrond houden. Want mama of papa zijn verdrietig, dus ik ga even braaf zijn. Zo ontstaat er een ‘muur van liefde’.
Door deze – goedbedoelde – muur gaan kinderen zelf fantaseren en riskeer je dat ze hier met het ouder worden in vastlopen.
Bron: backonyourtrack.be
Foto’s: pexels.com
Je kind betrekken bij de uitvaart
Als je merkt dat je dochter of zoon het moeilijk heeft bij het verwerken van het verlies van oma, opa, papa, … vertel het ons. We geven je voldoende informatie en werkmateriaal mee. Samen zoeken we naar een gepaste manier om je kind te betrekken bij de uitvaart.
Deze begeleiding, alsook het materiaal, bieden we u gratis aan. Het verdriet van je kind én zijn/haar toekomst is immers veel te kostbaar.
Leestips
